Τα Γράμματα στη Χρυσοβίτσα Ξηρομέρου

ΤΟΥ Κώστα Δημ. Κονταξή
τ. Επίκουρος Καθηγητής Λαογραφίας Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Η Χρυσοβίτσα, οικισμός της «καλότυχης», κατά τον αείμνηστο Γεράσιμο Παπατρέχα, «επαρχίας του Ξηρομέρου, με την άγρια φύση, τους βαθύκριτους και αράθυμους άντρες και τις λυγερόκορμες και μελαχρινές γυναίκες της», τόπος με παραδόσεις ηρωικές και με ανάγλυφη την «αρχέγονη πρωτοτυπία» στη συμπεριφορά των κατοίκων της,1 ευτύχησε να γεννηθούν σε αυτή ή να κατάγονται από αυτή ορισμένοι προικισμένοι άνθρωποι, που την αγάπησαν, ξεχωριστά, και καλλιέργησαν, όσο καλύτερα μπορούσαν, τα γράμματα και συνέθεσαν έργα διάρκειας στο χρόνο, που τιμούν τους ίδιους, τις ίδιες, αλλά και τη γενέτειρα.
«Τιμή σε ‘κείνους, όπου στη ζωή των όρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες . ποτέ από το χρέος μη κινούντες». Και Θερμοπύλες, για τον ποιητή μας, δεν είναι μόνο η γη που κληρονομήσαμε από τους προγόνους, αλλά και τα ξεχωριστά στοιχεία και γνωρίσματα του πολιτισμού μας, όλα εκείνα, που περνώντας από γενιά σε γενιά δείχνουν την ιδιαίτερη ιδιοσυστασία μας και τη θέση μας στην ιστορία των λαών. Για να μην χαθεί τίποτε από αυτά, εργάστηκε, σκληρά, σε όλη του τη ζωή ο αείμνηστος Θανάσης Σώλος, ο «αθεράπευτα πατριδολάτρης», κατά τον Παναγιώτη Λαζαρόπουλο, ο οποίος «έβαλε τις βάσεις για να στηριχθεί το οικοδόμημα της ιστορίας και της λαογραφίας της Χρυσο-βίτσας».
Γεννημένος, σε δίπατο σπίτι, στα βορειοδυτικά της Χρυσοβίτσας, από αξιαγάπητους γονείς, εξελίχθηκε σε προσωπικότητα σεβαστή και αγαπητή από όλους. Μετά την αποφοίτησή του από την Επαγγελματική Σχολή Μεσολογγίου, συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Παράλληλα, όμως, όπως σημειώνει ο Παναγιώτης Λαζαρόπουλος, «είχε κλείσει μέσα στην ψυχή του τη Χρυσοβίτσα και όταν η νοσταλγία τον κυρίευσε, σαν χαρτί μπροστά του την ξεδίπλωνε για να ξαναβρεί τα παλιά στέκια του».Η Χρυσοβίτσα δεν έφυγε ποτέ από τη θύμησή του. Στο φύλλο 86 του Συνδέσμου Χρυσοβιτσάνων Ξηρομέρου «Τα Κόροντα», θα πει: «Όπως και να το κάνουμε, όσο και να φύγουμε μακριά, κάποια στιγμή θα σταματήσουμε σε κάτι παλιό, απόμακρο και χαμένο μέσα στις σκόνες απ’ της ζωή μας τις στράτες. Πέρασαν τα χρόνια, γίναμε, χωρίς να το θέλουμε, η παλιά γενιά και όμως μας φαίνεται πως ήταν χθες. Οι αναμνήσεις στις παιδικές ιστορίες δεν θα φύγουν ποτέ από τη θύμησή μας». Χρόνια και χρόνια δεν σταμάτησε να σκύβει, να ακούει και να καταγράφει τους καημούς και τις λαχτάρες της μικρής του πατρίδας, της Χρυσοβίτσας.

Στις θύμησές του, που κατέγραφε, σε κάθε σχεδόν φύλλο των «Χρυσοβιτσάνικων Νέων» και ο καλός δάσκαλος Μήτσος Παπαδημητρίου, που συνέβαλε, τα μέγιστα, στην πρόοδο του χωριού. Από τις αναφορές του δεν έλειψαν οι συμμαθητές του φίλοι και σύντροφοι. «Σε αυτές τις στιγμές μιλούσε η ψυχή του», παρατηρεί ο Λαζαρόπουλος, «και αποκάλυπτε πόσο αισθηματίας ήταν αυτός, φαινομενικά ψυχρός και φλεγματικός υπηρέτης της Θέμιδας (…). Θαρρείς και είχε μέσα του μια σπίθα θεό κι και ας έδειχνε να παίρνει αποστάσεις από το θεό του. Ανελέητος στέκει μπρος στους κάθε λογής φαρισαίους και τους σταυρωτήδες του λαού, που εκμεταλλεύονται την άγνοια και την αγαθότητά του».
Άφησε για όλους όσοι θα ακολουθήσουν, σε ατελείωτη σειρά, έργο αξιόλογο για τους παλμούς και τους καημούς της μικρής του πατρίδας, με αξιοζήλευτη ενέργεια και παραστατικότητα. Πατρίδα και φύση οι δύο πόλοι που ανάμεσά τους περιστράφηκε. Κάπου κάπου έβαζε και κανένα θέμα από το χώρο του επαγγέλματός του, κομμάτι της καθημερινής ζωής. Το έργο του, που καλλιεργεί την αμεσότητα ανάμεσα σε αυτόν και τον αναγνώστη, αφού συγκεντρώθηκε, αξιολογήθηκε, ταξινομήθηκε και εκδόθηκε το 2007 από τις εκδόσεις το «Πορτοκάλι» της κόρης του Τέτης με τίτλο «Το χωριό μου η Χρυσοβίτσα» και έγινε κτήμα όλων των συγχωριανών και βοήθημα για τους αυριανούς μελετητές της ιστορίας και της λαογραφίας.
Από την όμορφη Χρυσοβίτσα, κατάγεται η, με εξαιρετικές σπουδές, με πλουσιότατο συγγραφικό έργο και με πολλές βραβεύσεις και διακρίσεις φιλόλογος κ. Βησσαρία Ζορμπά – Ραμμοπούλου, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στην εκπαιδευτική πολιτική και διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου. Η Βησσαρία Ζορμπά- Ραμμοπούλου προσέγγισε την παιδική και εφηβική ηλικία, μέσα από τις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές της σπουδές, μέσα από το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, αλλά και από τις σελίδες των 23, περίπου, βιβλίων της για τα οποία έχει επανειλημμένα βραβευτεί, από τον «Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου», τη «Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά», το Υπουργείο Πολιτισμού. Βραβευμένα θεατρικά της έργα έχουν ανέβει στο σανίδι του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ιωαννίνων, του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου, του φεστιβάλ Μαρώνειας Κομοτηνής, του Πνευματικού Κέντρου Κέρκυρας.
Γνωρίζει πολύ καλά η κυρία Βησσαρία Ζορμπά – Ραμμοπούλου, η καλή συνάδελφος ότι η λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους, που, κατά το Μιχάλη Στασινόπουλο, είναι η πύλη του νέου ανθρώπου στο χώρο της λογοτεχνίας, και της τέχνης, γενικότερα μπορεί, παράλληλα με την αισθητική καλλιέργεια να προσφέρει στο παιδί και τον έφηβο πολλές αλήθειες για τη ζωή και αυτό, γιατί δεν απευθύνεται στη λογική του με την κραυγαλέα και μονοκόμματη ηθικολογία, αλλά στο συναίσθημα και τη φαντασία του, με το παιχνίδι και το όνειρο, με κείμενα που παρέχουν στοιχεία βιωματικά και ήρωες πρότυπα, που μπορούν να συγκινήσουν με τον πλούσιο συναισθηματισμό και τη συνέπεια στις πράξεις τους.

1. Η Σαββίνα, η Μοένια και τα χρώματα, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2001
2. Ο Ευγένιος, η Ισαβέλλα και τα μυστήρια, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2001.
3. Ο Κωστής και το θαύμα των χριστουγέννων, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2001.
4. Κάθε γωνιά και Άι – Βασίλης, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2002.
5. Ο μικρός τυμπανιστής των Εξαρχείων, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2004.
6. Μελέαγρος. Το παλικάρι και ο κάπρος (ένας Αιτωλικός μύθος), εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2004.
7. Ιβάν ο Τρομερός, εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2005.
8. Το Κάστρο της κυρα – Ρήνης. Λαϊκό παραμύθι της Ακαρνανίας, εκδ. Πορτοκάλι, Αθήνα 2006.
9. Το μυστήριο της Μυρτιάς, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2008.
10. Ο Κωστής και το θαύμα των Χριστουγέννων.
11. Σελίδες ενός έφηβου χειμώνα, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2012.
12. Το ρόδο και η άκανθα. Φόνοι στην αυλή των χαγάνων, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2018 (Νέο Ιστορικό Μυθιστόρημα)
13. Νέοι εκπαιδευτικοί θεσμοί και παγκοσμιοποίηση, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2018.
14. Ο Σπετσέρης του Λεπάντο, εκδ. Αρτέον (ιστορικό μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από τη Ναυαρχία της Ναυπάκτου.

Σε συνομιλία της, με τη λογοτέχνιδα Αγγελική Βαρελά, η Βησσαρία Ζορμπά – Ραμμοπούλου, ανάμεσα σε πολλά, θα πει: «…Άρχιζα να καταγράφω τις παιδικές μου ιστορίες, όταν απέκτησα τα δυο μου παιδιά. Μέχρι τότε έγραφα και δημοσίευα ποιήματα και διηγήματα. Αργότερα, όταν άρχισαν να αυξάνονται οι υποχρεώσεις των παιδιών μου, προέκυψε ένα πρακτικό ζήτημα: έπρεπε να καταγράφω την ιστορία που τους έλεγα, για να μπορώ να συνεχίσω ακριβώς από εκεί που είχαμε διακόψει αναγκαστικά την αφήγηση. Βέβαια, όλη αυτή η δραστηριότητα δεν προέκυψε τυχαία: και ως εκπαιδευτικός και ως μητέρα απέδιδα πάντα πολύ μεγάλη σημασία στην οικείωση των ανθρώπων με το βιβλίο, με τη λογοτεχνία, με την Τέχνη (…). Ελπίζω και εύχομαι, μέσα από τη σημερινή δύσκολη συγκυρία, οι άνθρωποι να ξαναβρούν – και μέσα από τη λογοτεχνία – αξίες και ποιότητες χαμένες, όχι απαραίτητα παλιές, αλλά οπωσδήποτε ξεχασμένες…».
Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος, απαντώντας στην ερώτηση «Τι είναι, τελικά για σας η ποίηση», δήλωσε: «….Η ποίηση, δεν είναι μόνο μια συγκινησιακή πύκνωση, αλλά και μια εποπτική προσέγγιση της πραγματικότητάς. Μία απόπειρα να εκφράσεις τον εαυτό σου, αλλά και να δώσεις στοιχεία που θα βοηθήσουν στην ταυτόχρονη συναρμογή και ανατροπή της ανθρώπινης κοινότητας. Ίσως, όμως, να είναι τελικά και ένα παιχνίδι, αλλά και με μεγάλες απογοητεύσεις, όταν στο παιχνίδι χάνεις…».Απόπειρα να εκφράσει τον εαυτό του και εποπτική προσέγγιση της πραγματικότητας πιστεύουμε πως είναι, για το Χρυσοβιτσάνο τοπογράφο μηχανικό Δημητριο Β. Κίσσα, η ποίηση. Μήπως, όμως, είναι και ένα παιχνίδι μεγάλων απογοητεύσεων, στην προσπάθειά του να αποτυπώσει τη σκληρότητα της καθημερινότητας, στους πολύ δύσκολους καιρούς μας;
Πολύ αξιόλογα τα ποιήματα, που περιέχονται, στην ποιητική συλλογή, που εξέδωσε το 2013, από τις εκδόσεις «Δρόμων», με τίτλο «Πεδίον Αισθήσεων». Σε κάθε, σχεδόν, φύλλο των «Χρυσοβιτσάνικων Νέων», η στήλη του «Στίχοι», έχει θέση ξεχωριστή. Με το ποίημά του «Διαρκής Αναζήτηση», εκφράζοντας πρώτα τον εαυτό του, προτρέπει τους αναγνώστες του, στη συνέχεια, να αναζητούν, διαρκώς, την αλήθεια, να μην επαναπαύονται, να μην εμπιστεύονται, να αμφιβάλουν» :

«…Ψάξε καλά, διάβασε, άκου τους σοφούς
κι αν την αλήθεια βρεις, να μη διστάσεις ν’ αμφιβάλεις.

Αν θες τον ήλιο για να δεις, μη σκύψεις το κεφάλι σε πηγάδι
Βλέπε ψηλά, στον ουρανό κι αν δεν μπορείς, ξέρε τουλάχιστον της θέσης το σημάδι».

Τα σκληρά και στερημένα χρόνια, στο γενέθλιο τόπο, τη Χρυσοβίτσα, αναπολεί ο Δημ. Κίσσας, στο ποίημα που της αφιερώνει. Πολύς ο ιδρώτας, δύσκολη η καθημερινότητα, φτωχική η ζωή, λιγοστά τα φαγητά,
«στην πέτρα και στο χώμα των παιδιών τα παιχνίδια,
…γερμένοι, από το φύτεμα του καπνού την άνοιξη,
Αντρών, γυναικών και παιδιών οι ώμοι…».
Έντονα φορτισμένος ο εσώτερος εαυτός του, από τα ανθρώπινα, από τον «ύμνο του στην καλά στεριωμένη γενέτειρα:
Καλά είναι το χωριό μας στεριωμένο
Στα πόδια ενός βουνού με γκρίζα πέτρα,
Στου ήλιου την ανατολή είναι στραμμένο,
Κι η απλωσιά στην άγρια γη, κάμποσα μέτρα…

Διάχυτη, όμως, στους ανθρώπους του η καλοσύνη, η συμπόνια «Για βρέχει σ’ όλο το χωριό, για σ’ όλο είναι λιακάδα», όπως τραγούδησε ο Ναυπάκτιος ποιητής Γεώργιος Αθάνας:
…Όμως, εκείνα τα σκληρά και στερημένα χρόνια
Που αναπολούμε πάντοτε, τέρποντας το μυαλό μας
Αγνή για τον αδύναμο πήγαζε η συμπόνια…

Την υποκρισία, στηλιτεύει σε ομότιτλο ποίημά του ο Δημ Κίσσας. Την υποκρισία των δυνατών, όπου γης, κατακρίνει. Αυτών που αγωνίζονται, τάχα για τους πολλούς, τους αδύναμους, αυτών που εναντιώνονται, δήθεν στην αδικία, αυτών που νοιάζονται για τα συμφέροντα τα δικά τους, και μόνο και όλων όσων τους περιτριγυρίζουν. Στιγματίζει την έλλειψη ανθρωπιάς, σήμερα. Φτώχεια και πόλεμοι στον πλανήτη. Και οι Πόντιοι Πιλάτοι, που έχουν στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου «νίπτουν τας χείρας».
Να υπάρχουν κακόμοιροι και να ζουν σε καλύβες
τις εικόνες τους θέλετε
σημαιάκι στο δόρυ σας.

Να σωριάζουν οι πόλεμοι τους ανθρώπους σε στοίβες
την οδύνη του στρέφεται σαν καλύτερη κόρη μας
…………………………………..

Να υπάρχει το σμάλτο μα για Κιχώτες του ήθους
τα μεριά σας να ντύνεται τη σκουριά σας να κρύβει.

Σεβασμός στον Τόπο τον Ελληνικό, τον Τρόπο και τον Κόπο οραματίζεται και προτρέπει ο Δήμ. Κίσσας, στους Στίχους του «Σεβασμός». Ανατρέχει στα περασμένα, αναδεικνύοντας τους σκληρούς αγώνες των Ελλήνων, στους αιώνες, την απλοϊκή ζωή, τις περίσσιες χάρες, διαχρονικά και τους μόχθους, για ένα καλύτερο αύριο. Πρωταγωνιστές, ανάμεσα σε όλους τους λαούς του κόσμου, υπήρξαν, κατά τον ποιητή, οι κάτοικοι της χώρας του ήλιου:
Σεβασμός στον Τόπο
Ο Τόπος ο Ελληνικός.
Δώρημα τέλειον
των πατέρων ημών…

Σεβασμός στον Τρόπο
Ο Τρόπος ο Ελληνικός
Απ’ των θεών τη συντροφιά παρμένος
Πλασμένος απ’ την πέτρα και το φως
Και της θαλάσσης την αρμύρα…

Σεβασμός στον Κόπο
Ο κόπος ο Ελληνικός
Το άλεσμα της πέτρας.
Το όργωμα της θάλασσας…

Τιμή μεγάλη, στα γράμματα της αγαπημένης γενέτειρας, της Χρυσοβίτσας οι ατέλειωτοι «Στίχοι» του Χρυσοβιτσάνου ποιητή Δημ. Κίσσα.

Ο Πάνος Δ. Λαζαρό-πουλος, με το πολύ πλούσιο και πολύπτυχο συγγραφικό του έργο, τίμησε και τιμά τα Ελληνικά Γράμματα, αλλά και τα γράμματα της αγαπημένης του Χρυσοβίτσας. Πιστεύει στην αξία του ανθρώπου και στην πραγμάτωσή της, μέσα από τα μηνύματα της λογοτεχνίας, της ιστορίας και της λαογραφίας. «Ο Πάνος Δ. Λαζαρόπουλος είναι ποιητής και πεζογράφος, με αξιόλογο πνευματικό έργο και συμμετοχή επί σειράν ετών στην «Ένωση Αιτωλοακαρνάνων Λογοτεχνών ως υπεύθυνος ύλης και μέλος της επιτροπής έκδοσης του εξαιρετικού της περιοδικού «Παρουσία», θα γράψει ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας Δημήτρης Καραμβάλης.
Και ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, συγγραφέας και δημοσιογράφος, θα πει: «Τα διηγήματα και τα ταξιδιωτικά του Πάνου Λαζαρόπουλου έχουν πολλές αρετές. Πρώτα πρώτα γιατί μιλάνε για τις ρίζες μας, έπειτα γιατί είναι γραμμένα με ύφος αδρό, λιτό, χωρίς πολλές περιγραφές, έχουν καίριο λόγο και στόχο, αγγίζουν την ψυχή του αναγνώστη προχωρούν βήμα βήμα προς το τέλος, την ολοκλήρωση».16 Τρία από τα πεζογραφικά βιβλία του Πάνου Λαζαρόπουλου η «Μεγάλη Γύρα», η «Πορφύρα του Δειλινού» και η «Χρυσοβίτσα χτες και σήμερα» είναι εμπνευσμένα από τη ζωή και την παράδοση της αγαπημένης του Χρυσοβίτσας και όλης της επαρχίας Ξηρομέρου. Ο πιο αντιπροσωπευτικός τύπος ανθρώπου του λαού, που ο συγγραφέας περιγράφει στη «Μεγάλη Γύρα» είναι ο μπάρμπα – Νίκος ο ράφτης. «Τον ίδιο καιρό και πολλές φορές μαζί τους μαζί τους τσελιγκάδες, ακολουθώντας το αδιάκοπο σύρε κι έλα με την εναλλαγή των εποχών», γράφει «έκαναν την εμφάνισή τους στα καμποχώρια οι λιγοστοί τεχνίτες για να προσφέρουν και εκεί τις υπηρεσίες τους στην ώρα του χειμώνα. Ανάμεσα σε αυτούς, πρώτος και καλύτερος ο μπάρμπα – Νίκος ο ράφτης. Σε τούτα τα χωριά που γύριζε δεν υπήρχε άνθρωπος, μικρός και μεγάλος, που να μην τον ξέρει ή να μην τον συμπαθεί. Ήξερε να μιλάει στον καθένα με τη δική του γλώσσα και να κλέβει καρδιές…».
Είχε πολλές χαρές ο μπάρμπα – Νίκος. Μία από αυτές ήταν και το ταλέντο του παραμυθά, το «μεγάλο του ατού», όπως παρατηρεί ο συγγραφέας. «Εκεί δίνει ρέστα. Έχει το ύφος που ταιριάζει, τον σιγοντάρει και η φωνή, βαθιά και υποβλητική, που ξέρει να τη χρωματίζει κατάλληλα εκεί που πρέπει και να προκαλεί αίσθηση…», σημειώνει.
Περιγράφει, ανάγλυφα και πολλούς άλλους τύπους της Χρυσοβίτσας ο Π. Λαζαρόπουλος στη «Μεγάλη Γύρα» και, με την ξηρομερίτικη ντοπιολαλιά, «παρουσιάζει με νοσταλγία τον κόσμο του χθες», που μέρα με τη μέρα χάνεται. Πολλές είναι οι αναμνήσεις του Π. Λαζαρόπουλου από τον τόπο που μεγάλωσε, στο βιβλίο του η «Πορφύρα του Δειλινού». Λαογραφικές είναι οι αναφορές του: στο «Λανάρισμα και τα παράγωγα του μαλλιού», στο «Ρόλο της Γυναίκας», στις «Προξενήτρες», στο «Αρραβώνας και γάμοι», στη «Γυναίκα νύφη», στο «Η τιμή της νύφης και η θυσία του κόκορα» κ.ά. «…Την ύλη στο σύνολο του βιβλίου η «Πορφύρα των Δειλινών» δεν είναι εύκολο να την κατατάξει κανείς σε ένα είδος», γράφει ο συγγραφέας και κριτικός της λογοτεχνίας αείμνηστος Θ. Μ. Πολίτης. «Εμπεριέχει ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία (…). Ανιχνεύει παιδικά βιώματα και περιγράφει ψυχικές καταστάσεις (…). Με αυτή τη γνήσια συγκίνηση ως πλοηγό ξεκίνησε το ταξίδι επιστροφής στα περασμένα ο Π. Δ. Λαζαρόπουλος και μας ξενάγησε με επιτυχία και στο χώρο και στο χρόνο που περικλείεται στις σελίδες του του βιβλίου του…».
Με το βιβλίο του «Η Χρυσοβίτσα χτες και σήμερα», ο Πάνος Λαζαρόπουλος «ξεναγεί» τους αναγνώστες του στο «μέσα» κόσμο του, στην ψυχή του. Περιέχει κείμενα – συνεργασίες, στην Εφημερίδα του Συνδέσμου Χρυσοβιτσάνων Ξηρομέρου – γραμμένα όλα με της αγάπης του τα μάτια και ένα περίσσευμα αισθήματος, που δεν εμποδίζει την αισθητική φροντίδα. Προδιαθέτει, ευχάριστα, το πολύ όμορφο εξώφυλλο, με τον εξαιρετικό πίνακα της Σοφίας Π. Λαζαροπούλου «Η Χρυσοβίτσα». Συγκινητική – δείγμα ευγνωμοσύνης και ανθρωπιάς – η αφιέρωση του βιβλίου «Στην ιερή μνήμη της πολύπαθης μάνας μου».
Αυτοβιογραφικό και «εξομολογητικό» το Προλόγισμα του συγγραφέα (σελ. 13 – 14), απεικόνιση του ευαίσθητου ψυχισμού του, αλλά και προοικονομία των Περιεχομένων. Στη σελ. 13, γράφει: «Γράφω, όντας Χρυσοβιτσάνος, Χρυσοβιτσάνικα θέματα και προβλήματα, για τα μνημεία που μιλούν για την ιστορία του, για τις ανάγκες του, για την καθαριότητα, για την περιφρούρηση των κοινόχρηστων χώρων, για ό,τι προάγει και βελτιώνει την εικόνα του χωριού, για προσωπογραφίες χωριανών που αναχώρησαν, αλλά κάτι καλό άφησαν πίσω τους (…)».
Θέματα τοπικής ιστορίας, σύμβολα της διάρκειας ενός τόπου, μιας περιοχής, που διατηρούν και υπενθυμίζουν τις αξίες, τα ήθη, τα έθιμα, τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων που τα θεμελίωσαν, είναι τα θέματα του βιβλίου. Οι φωτογραφίες του βιβλίου, παρμένες από το αρχείο του συγγραφέα, δίνουν εικόνες ζωής από τη από τη μακρόχρονη πορεία του συγγραφέα στα γράμματα, κυρίως. «… Νοσταλγός του παρελθόντος, ανασύρει από αυτό αξίες, αλλά και συνειδητοποιεί τη ματαιότητα, μεταμορφώνει τα αρνητικά σε απόσταγμα σοφών καρπών συμπεράσματος (…). Το έργο του τον κατατάσσει στους σημαντικούς δημιουργούς του καιρού μας», γράφει η ποιήτρια Ειρήνη Ι. Παπανικολάου, για το βιβλίο του Πάνου Λαζαρόπουλου «Στο δρόμο της Μέλισσας».
Πολύ αξιόλογα χαρακτηρίστηκαν, από σημαντικούς κριτικούς και τα βιβλία του Πάνου Λαζαρόπουλου: «Η Αντίσταση ανάμεσα στο χθες και στο αύριο», η ποιητική συλλογή «Λαχτάρες αλαργινές», «Τα πρόσωπα του φεγγαριού», «Στο δρόμο της μέλισσας», «Περπατώντας και Παραπλέοντα το Άγιο Όρος», «Το Σταυροδρόμι του Ελληνισμού», και «Ιστορικές Αντιφάσεις. Άουσβιτς- Ισραήλ – Παλαιστίνη- Η Οικουμένη στα νύχια των νικητών».
Στη Χρυσοβίτσα, γεννήθηκε η Ιωάννα Απ. Πίττα. Μεγάλωσε στον αστακό Αιτωλ/νίας, όπου τελείωσε το Λύκειο. Το ενδιαφέρον της για τη λογοτεχνία το εκδήλωσε, από νωρίς, διαβάζοντας Έλληνες και ξένους συγγραφείς. Σε μικρή ηλικία, άρχισε να δημιουργεί παραμύθια, καθώς τη «μάγευε» ο κόσμος της φαντασίας και του ονείρου. Τα παραμύθια της «Οι κόρες του Άρχοντα», «Οι περιπέτειες ενός κουνελιού» και «Η κυρία Μαριώ. Μια ξεχωριστή αλεπού», κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μιχ Σιδέρη. Ζει στο Μεσολόγγι και ασχολείται με την ανθοκομία. Έχει τιμηθεί από το Δήμο Αγρινίου, το 2017, και την προσφορά της στην Παιδική Λογοτεχνία. Η κυρία Ιωάννα Πίττα, με το έργο της, τιμά τη γενέτειρα.

TO B’ MEΡΟΣ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΦΥΛΛΟ